حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام یکی از مکان های زیارتی کربلا ، همچنین یکی از نقاط زیارتی مهم جهان برای شیعیان و سایر مذاهب اسلامی می باشد.
حضرت عباس (ع) در روز عاشورا برای تهیه آب برای طفلان تشنه حرم اباعبدالله الحسین علیه السلام به سمت رود فرات رفت یک تنه ، تشنه لب ، می خواست آب بنوشد اما رسم جوانمردی نبود او سیراب شود در حالی که علی اصغر حسین ، تشنه لب است …
عباس با مشک پر از آب به سمت خیمه ها می رود اما دشمنان او را در نبردی ناعادلانه به شهادت می رسانند. شاید همین چند لحظه از زندگی حضرت عباس است که او را زنده ی تاریخ نگاه داشته است.
تاریخچه حرم حضرت ابوالفضل (ع) از سال ۶۱ هجری که حادثه عاشورا اتفاق افتاد دستخوش تحولاتی بوده است که در این مطلب نگاهی گذرا به ایجاد بنا و آباد شدنهای آستان مقدس حضرت عباس و ویرانی های مکرر این حرم الهی در طول تاریخ خواهیم داشت.
دست آخر همانگونه که همه مستحضر هستیم کینه ها و دشمنی ها با اهل بیت و خاندان مطهر پیامبر ثمری برای دشمنان حقیقت نداشته و یاد و یادمان های ائمه و بزرگان دین همچنان تا روز قیامت برپا خواهد بود. ان شاءالله
مختار ثقفی منتقم نهضت عاشورا در سال ۶۶ قمری، با کمک برخی از اعراب و همچنی ایرانیان شیعه حضرت علی بن ابیطالب(ع) به خونخواهی امام حسین (ع) و یارانش قیام کرد .
در دوران قدرت و حکومت او (توسط خود مختار یا دیگر شیعیان) نخستین عمارت آستانه حضرت عباس (س) بنا گذاشته شد و این عمارت و به طور کلی تمام شهر کربلا کم کم رو به آبادانی نهاد، تا اینکه هارون الرشید در سال ۱۷۰ قمری دستور خراب کردن این بنا را داد.
مأمون خلیفه عباسی، که در سال ۱۹۸ قمری قدرت را به دست گرفت، بر خلاف سیاست پدر خود و برای بدست آوردن رضایت و کمک شیعیان خراسان، روش دوستانه‌ای با اهل تشیع در پیش گرفت، لذا محبان خاندان عصمت و طهارت این فرصت تاریخی را مغتنم شمردند و بدینگونه، عمارت دوم آستانه در دوران مأمون عباسی انجام گرفت.
در سال ۲۳۲ قمری متوکل عباسی بر مسند خلافت نشست. وی که نسبت به شیعیان و آل ابی طالب عناد خاصی داشت، دستور داد آستانه حضرت سیدالشهداء(ع) و حضرت ابوالفضل علیه السلام بلکه تمامی شهر کربلا را خراب کردند و پس از تخریب، تمامی منطقه را شخم زدند و به آن آب بستند.
خلیفه عباسی،المنتصر، بر خلاف سیاست پدر خود ـ متوکل عباسی ـ با شیعیان روش دوستانه و صمیمانه‌ای داشت. وی اموال زیادی بین علویین تقسیم کرد و حکم به تعمیر بنای شهر کربلا و آستانه حضرت ابوالفضل علیه السلام داد. در نتیجه، کربلا در عصر او رونق یافت و زائرین آن بقاع مطهر از اطراف و اکناف به سوی این شهر مقدس سرازیر گشتند.
در سال ۳۶۷ ق. عضدالدوله دیلمی وارد بغداد شد، سپس به زیارت کربلا و نجف شتافت و دستور داد مرقد عظیم و با شکوهی برای حضرت ابوالفضل علیه السلام بنا کنند. بنای مزبور در سال ۳۶۷ قمری آغاز شد و در سال ۳۷۲ پایان یافت و عمارت امروزه آستانه مطهر حضرت ابوالفضل علیه السلام از عضدالدوله است که از شکوه و عظمت خاصی برخوردار است.
حرم حضرت ابوالفضل (ع) در دوره جلایریان:
بعد از ایجاد دولت جلایریان در کشور ایران و به قدرت رسیدن شیخ حسن ایلکانی در سال ۷۴۰ هجری قمری، سلطان اویس (فرزند شیخ حسن) تعمیرات را در این آستان مقدس شروع نمود که در عصر فرزندش، سلطان احمد، در سال ۷۸۶ پایان یافت و هدایای زیادی از ایران به آستانه مزبور ارسال شد.
حرم حضرت ابوالفضل (ع) در دوره صفویه:
شاه اسماعیل صفوی بنیانگذار حکومت شیعی صفویه، روی ۲۵ جمادی الثانی ۹۱۴ قمری فاتحانه وارد بغداد گشت و مورد استقبال بی‌نظیر شیعیان قرار گرفت. وی سپس در روز بعد، یعنی ۲۶ جمادی الثانی، به سمت کربلا حرکت کرد و یک شبانه روز در حرم ابی عبدالله الحسین(ع) معتکف گشت، آنگاه به آستانه حضرت ابوالفضل علیه السلام شتافت و دستور تعمیرات وسیعی را در آن آستانه صادر نمود و دوازده قندیل از طلای خالص به نام دوازده امام را که با خود آورده بود به حرم حضرت عباس علیه السلام اهدا کرد.
تمامی حرم مطهر و رواقها را با فرش گرانبهای ابریشم بافت اصفهان مفروش نمود و خدمه مخصوصی نیز برای نگاهداری و روشنایی قندیل آستانه استخدام کرد که تبار آن امروزه با عنوان (آل قندیل) در کربلا شهرت دارد. اسماعیل صفوی، همچنین دستور کاشی‌کاری گنبد صادر کرد که تا سال ۱۳۰۲ قمری کاشی‌کاری باقی بود.
حرم حضرت ابوالفضل (ع) در دوره نادرشاه افشار:
در سال ۱۱۵۳ هجری قمری نادرشاه افشار هدایای زیادی به آستانه حضرت ابوالفضل علیه السلام ارسال داشت و تعمیرات وسیعی در آن بارگاه ملکوتی انجام گرفت.
حرم حضرت ابوالفضل (ع) در دوره وهابی ها :
در ۱۸ ذی الحجة الحرام سال ۱۲۱۶ قمری، که انبوه مردم برای درک زیارت عید غدیر از کربلا به نجف اشرف رفته بودند، سعود بن عبدالعزیز وهابی فرصت را مغتنم شمرد و با لشگری عظیم به شهر کربلا حمله برد و حکم به تاراج تمامی شهر داد و آستانه حضرت ابوالفضل علیه السلام را نیز خراب کرد و تمامی هدایای سلاطین و ملوک صفویه و نادرشاه و قندیل‌های طلا و نقره و غیره را به یغما برد.
حرم حضرت ابوالفضل (ع) در دوره قاجاریه:
پس از حمله وهابیهای سعودی به کربلا و رسیدن خبر این جنایت وحشتناک به ایران، مردم خیر ایران با همراهی و همدلی دولت وقت ایران (زمان فتحعلی شاه قاجار) کمک‌های سخاوتمندانه‌ای به این شهر ماتم‌زده نمودند و تمامی خرابی‌های وارده را ترمیم کردند. آستانه حضرت ابوالفضل علیه السلام نیز به شکل احسن تعمیر گشت و از جمله این تغییرات، نصب ضریح نقره اهدایی فتحلی‌شاه قاجار بود که در سال ۱۲۲۷ قمری انجام گرفت.
تعمیرات آن آستانه مقدسه در طول دوران قاجاریه قطع نشد و ناصرالدین شاه کاشی‌کاری گنبد را تجدید کرد (در سال ۱۳۰۴ قمری کاشی‌کاری صحن شریف، و در سال ۱۳۰۵ قمری کاشی‌کاری گنبد مطهر انجام یافت). همچنین، شیخ عبدالحسین تهرانی، معروف به شیخ العراقین، با استفاده از ثلث میرزاتقی خان امیرکبیر ـ صدر اعظم مشهور ایران ـ تعمیرات وسیعی در آستانه مزبور انجام داد.
حرم حضرت ابوالفضل (ع) در عصر حاضر:
آستانه حضرت ابوالفضل علیه السلام درحدود سیصد و پنجاه متری شمال شرقی آستانه سیدالشهداء ابی عبدالله الحسین(ع) قرار دارد و در یک میدان بزرگ هر دو آستانه را در برگرفته است. قبر مطهر در وسط حرم شریف واقع شده و بر روی آن صندوق خاتم نفیس اهدایی قرار دارد که با گذشت زمان تعمیراتی روی آن انجام شده است.
روی صندوق را ضریح نقره‌ای پوشانده که به همت بزرگ مرجع جهان تشیع، مرحوم آیت الله العظمی سید محسن حکیم (قدس سره) و با دست هنرمندان ایرانی در اصفهان با به کار بردن چهارصد هزار مثقال نقره خالص و هشت هزار مثقال طلا پس از سه سال کار مداوم در سال ۱۳۸۵ قمری در حرم مطهر نصب گشته است. چهار طرف حرم شریف دارای چهار رواق قرینه است که ابهت خاصی به حرم بخشیده و به یکدیگر منتهی می‌گردند. سقف و تمامی دیوارهای حرم مطهر و رواقها به دست هنرمندان ایرانی آینه‌کاری شده و بر فراز ضریح یک گنبد بزرگ بنا گردیده که در سال ۱۳۷۵ قمری طلاکاری آن انجام یافته است.
دو مناره و یک صحن بارگاه حضرت :
در دو طرف ایوان جنوبی حرم، دو مأذنه (مناره) به شکل زیبایی سر به فلک کشیده است. در قسمت جنوبی حرم یک ایوان سرتاسری سرپوشیده واقع شده است که در وسط آن یک در ِ طلایی میناکاری ساخت اصفهان و در سمت شرق و غرب آن نیز دو در کوچک دیگر واقع است که هر سه در به داخل رواق جنوبی منتهی می‌شود.
آستانه حضرت ابوالفضل علیه السلام دارای یک صحن چهارگوش است که حرم مطهر در وسط آن واقع شده و در چهار طرف صحن حجراتی بنا گشته که در آن جمع کثیری از علمای امامیه و سلاطین و امرای شیعه دفن شده‌اند و کاشی‌کاری موجود در تمامی صحن آستانه، مربوط به عصر قاجاریه و بعد از آن است. صحن شریف دارای هشت در بزرگ ورودی و خروجی است: در قسمت جنوب صحن، در قبله و یا درب‌الرسول(ص) و در قسمت شمال باب امام محمد جواد(ع) قرار دارد.
قسمت غرب صحن حضرت عباس (س) دارای چهار باب است:
۱٫ باب امام حسن(ع)
۲٫ باب امام حسین(ع)
۳٫ باب امام صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
۴٫ باب امام موسی بن جعفر(ع).
قسمت شرقی صحن نیز دارای دو در به نامهای باب امام امیرالمؤمنین(ع) و باب امام علی بن موسی الرضا(ع) می‌باشد. مساحت آستانه ابوالفضل علیه السلام بالغ بر ۴۳۷۰ متر مربع است و از نظر نقشه و سبک معماری مانند آستانه سیدالشهداء ابی‌عبدالله‌الحسین (ع)، منتها کوچکتر از آن است.
سقاخانه‌های حرم حضرت ابوالفضل (س)
در صحن حضرت ابوالفضل(ع) دو سقاخانه عمومی وجود داشته است:
۱٫ یکی از این آبخورگاه‌ها در ضلع شرقی صحن و در مقابل مقبره راجه قرار داشته و بهره هند (طایفه‌ای از اسماعیلیان) آن را نوسازی کرده بودند و در جوار آن نیز دو درخت میوه و یک درخت سدر بوده است.
۲٫ دیگری در ضلع غربی، در جوار باب السوق بوده و در نزدیک آن دو درخت خرما وجود داشته است. البته امروزه از این آبخورگاه‌ها و همچنین از درختان نخل و سدر اثری نیست.
منابع :
khabaronline.ir
mehcom.com